Sociale media verandert de manier waarop we reflecteren maar hoe?

Reflectie is belangrijk voor leren – terugkijken, stoppen, nadenken. Zo zijn alle heidagen ook ontstaan. Ruimte voor stoppen en reflecteren. Leren in de ‘dubbelloop’ volgens Schon en Argyris. Een vraag die me wel bezig houdt is deze: door sociale media gaat al het uitwisselen sneller en via kortere berichtjes. Scannen en zelfs multi-tasken (een skype chat uitwisseling terwijl je een taak uitvoert).  Vaak ben ik aan het skypen en kom erachter dat we allemaal tussendoor ook onze mail bekijken. Wat betekent dit voor reflectie? Zo op het eerste oog lijkt een intensief gebruik van sociale media reflectie toch in de weg te staan zo.

Hierbij kom ik op reflectieve praktijken. Een slechte praktijk vind ik als ik dingen tag, opnieuw tegen kom en niet herken en dus opnieuw tag.. dan denk ik er blijft ook niet van hangen. Wat wel goed is om op een bepaald onderwerp (bv. in voorbereiding van een workshop) alles terug te lezen wat je getagd hebt en dit in een blogpost te verwerken. Een blogster vertelde ook een dat voordat ze schrijft ze op haar eigen blog alles terugleest wat ze eerder over dit onderwerp heeft geschreven om ook eens te zien wat de ontwikkeling in haar denken in.

Hieronder een Tedtalk door Sherry Turkle met de titel ‘Connected but alone’. Ze heeft het niet direct over reflectie maar wel over de gevaren van de oppervlakkigheid van sociale media.  Ze noemt het  ‘Goldilocks
effect’ (Goudlokje ik snap de metafoor zelf niet helemaal) – waarbij we alleen nog maar in contact staan met anderen via korte berichtjes via sms, tweets etc. die kleine berichtjes leiden niet tot echte conversations.  Minder ruimte voor echte conversaties limiteert onze reflectie capaciteit ook. Sherry Turkle “We can learn from solitude and listening to each other. It is in the stumbling in words that we reveal ourselves to each other.” Aan de ene kant heeft ze gelijk wat betreft sociale media, aan de andere kant is er juist de positieve kant dat je je over langere tijd met bepaalde mensen kunt verbinden online. Zo lees ik blogs altijd consequent via RSS en krijg zo een beeld van het denken en karakter van iemand.

Waarom is reflecteren belangrijk voor lerent? 

Reflectie op de eigen praktijk is een belangrijk aspect van leren. Reflectie is een manier om terug te blikken op wat we weten en wat we ervaren. Iemand heeft ooit eens aan mij uitgelegd door zich letterlijk om te draaien en met zijn hand boven zijn ogen om de verte terug te kijken. Dat vond ik wel een mooi beeld voor reflecteren. In het proces van reflectie analyseren we wat er gebeurde wat nieuwe kennis en inzichten oplevert. Dit reflecteren kan individueel of in groep gedaan worden, kan ook meer of minder gestructureerd.

Een definitie: “Reflection is a form of mental processing that we use to fulfill a purpose or to achieve some anticipated outcome. It is applied to gain a better understanding of relatively complicated or unstructured ideas and is largely based on the reprocessing of knowledge, understanding and possibly emotions that we already possess”

Reflectie is belangrijk voor het leren, want het verschaft ons inzicht in wat werkt en wat niet, het geeft ons nieuwe ideeën en nieuwe manieren om op te treden De focus van reflectie kan variëren:. van de manier van werken, overtuigingen, reflectie op processen of andere hoeken. Maar nu sociale media… Hoe veranderen deze onze reflectiemomenten?

Eerste invalshoek: reflectie op actie vraagt om vertraging

Schon schreef over the reflective practitioner, als iemand die continue reflecteert op de manier waarop we interveniëren als professionals en adviseurs. Hij onderscheidt reflectie in actie en reflectie op actie. Interessant is ook het gedachtegoed van Argyris, die het over de defensieve routines in organisaties heeft die het leren in de weg staan. Reflectie op actie eist vertraging, omdat je tijd en ruimte nodig hebt om terug te blikken op ervaringen. Vaak nemen we niet de ruimte bij het participeren in sociale media om eens goed terug te blikken maar gaan we door in de sneltreinvaart der berichtjes. Er is denk ik wel een verschil in de manier waarop verschillende media zo’n vertraging ondersteunen. Sommige media lijken dit als vanzelf in de weg te zitten; zoals e-mail en twitter wanneer het voelt alsof je steeds achter loopt. Hoewel Twitter natuurlijk ook wel reflectief kan worden gebruikt wanneer je een tweet stuurt over een presentatie. Wat is de kern van de presentatie? Bloggen is inherent meer reflectief, omdat het dwingt je om je ideeën te formuleren, en je veel eigen ruimte hebt. Lilia Efimova schreef haar proefschrift over ‘blogging for knowledge workers’. Meer hier.

Tweede invalshoek: Reflectie door interactie met je omgeving

Een andere invalshoek is dat je ook reflecteert, nadenkt, terugkijkt door contacten met andere mensen in je omgeving. Door uitwisselingen worden voortdurend je eigen aannames en raamwerk ter discussie gesteld. Dat heb ik wel gemerkt tijdens het werk in Ghana, Ethiopië en Mali bijvoorbeeld. In het artikel  Stimulating reflection through engagement in social relationships wordt dit idee uitgewerkt. Wat ze benadrukken is dat niet alle interactie automatisch leidt tot een reflectie. Er zijn bepaalde voorwaarden aan verbonden, zoals bijvoorbeeld de voorwaarde dat de partner die uitwisselen in elkaar’s ‘zone of proximal development’ moeten zitten. Betekent: als je teveel op elkaar lijkt, leer je weinig nieuws, als je teveel verschil wordt je niet aan het denken gezet omdat er waarschijnlijk meer misverstanden ontstaan. Als we dit doortrekken naar sociale media, bieden ze een geweldige manier om te leren en reflecteren door het bouwen van een groter netwerk. Wel gaat het om het investeren in een netwerk over langere tijd. En er is ook de tendens dat mensen vooral mensen volgen die op hen lijken (en zo wordt je door twitter natuurlijk ook zelfs geattendeerd op de mensen die je zou kunnen volgen). Je moet hier dus wel bewust mee omgaan in het opbouwen van je online netwerk. Ook legt het artikel uit dat je ‘reflective skills’ nodig hebt, een soort inlevingsvermogen om te zien waar de ander vandaan komt.

Invalshoek 3: The quantified self (weet niet hoe te vertalen)

Een andere invalshoek ten opzichte van is reflectie als het leren over jezelf: the quantified self’. Social media (of digitale media in het algemeen) bieden ruime mogelijkheden voor gegevens over jezelf te verzamelen. Hoe kun je deze gegevens gebruiken om te leren over jezelf door deze gegevens te analyseren . Een voorbeeld (maar misschien wel wat absurd.. ): Chloe Fan heeft al haar bioscoopkaartjes sinds 2001 bewaard. hier kun je lezen hoe ze deze kaartjes gebruikt om te analyseren hoe haar smaak is veranderd, en haar vriendenkring etc. Of lees deze blogpost door Hans de Zwart.

Dus hoe verandert sociale media de manier waarop we leren door reflectie? 

Ik ben hier zeker nog niet over uitgedacht: maar voor mij zit er wel een kern in het adopteren van goede reflectieve social media praktijken. De manier WAAROP je het gebruikt is heel belangrijk. van invalshoek 1 naar 3 lijkt er een toenemende positivisme over de mogelijkheden om nadenken en leren-door middel van sociale media te stimuleren. Wat wel duidelijk lijkt is dat er een veranderende praktijk van reflectie ontstaat door intensief gebruik van social media. Professionals die zich met leren bezig houden moeten zich hier van bewust zijn.

Welke nieuwe praktijken zijn goed of slecht? Een mooi voorbeeld van een ‘goede’ praktijk is het seek – sense- share model ontwikkeld door Harold Jarche. Er moeten in ieder geval meer en vernieuwende reflectiepraktijken ontstaan, ook binnen organisaties. We kunnen niet eeuwig bezig blijven met onze jaarlijkse heidagen denk ik..